Jak podważyć testament?

Wśród najczęściej zadawanych nam pytań, od lat niezmiennie, to jest w czołówce. W badaniach zlecanych nam przez sądy prowadzące postępowania spadkowe, zachowana jest ta sama tendencja: najcześciej testamenty są podważane. Dlaczego tak bardzo często nie dajemy wiary w okazany testament? Z moich obserwacji, z tych samym powodów, dla których o fałszerstwo testamentu kuszą się śmiałkowie – dlatego, że nie zgadzamy się z tym, co jest lub mogłoby być w testamencie. Nieważne czy następuje to w wyniku braku zaufania, zaskoczenia, rozczarowania, czy też podejrzliwości. Po kilkunastu latach pracy grafologa i pełnienia funkcji biegłego sądowego pismoznawcy, mam jeden wniosek – testamenty powinno badać się zawsze, z urzędu. Nie tylko w zakresie autentyczności testamentu, ale i odnośnie zdolności do testowania. Ilość przypadków, w których badania grafologiczne testamentów wykazały, że nie była to ostatnia wola zmarłego, bądź że w sporządzeniu wyręczyła go najbliższa osoba lub ktoś coś dopisał w treści, aż w końcu, że w chwili sporządzanie nie był w stanie powzięcia takich czynności, jest tak duża, że nie dziwi mnie etap sprawy spadkowej, w której najpierw sprawdza się testament.

W artykule tym omówię czym jest podważanie testamentu, jakie są ku temu przesłanki i typowe sytuacje kiedy ma to miejsce, a także jak badanie pisma ręcznego może pomóc w sprawdzeniu autentyczności i ważności testamentu.

Podważenie testamentu to proces, który może wydawać się skomplikowany, ale w wielu przypadkach jest konieczny, aby zapewnić sprawiedliwość i ochronę praw spadkobierców. Testament to dokument, który powinien odzwierciedlać prawdziwą wolę spadkodawcy, jednak nie zawsze tak się dzieje. Zdarza się, że testamenty są sporządzane w warunkach, które budzą wątpliwości co do ich ważności. W niniejszym artykule przyjrzymy się przepisom prawa dotyczącym podważenia testamentu oraz omówimy najczęstsze sytuacje, w których ludzie decydują się na kwestionowanie jego ważności.

Przesłanki do podważenia testamentu

Polskie prawo spadkowe, regulowane głównie przez Kodeks cywilny, przewiduje kilka przesłanek, które mogą stanowić podstawę do podważenia testamentu. Kluczowe przesłanki to:

Brak zdolności testowania: Zgodnie z art. 944 Kodeksu cywilnego, testament może sporządzić tylko osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. Testament sporządzony przez osobę niezdolną (np. osobę niepełnoletnią lub osobę ubezwłasnowolnioną) jest nieważny.
Naruszenie formy testamentu: Testament musi być sporządzony w jednej z form przewidzianych przez Najczęściej spotykane formy to testament własnoręczny (holograficzny), notarialny oraz allograficzny (ustny przed świadkami). Naruszenie wymagań formalnych, np. brak podpisu spadkodawcy przy testamencie własnoręcznym (art. 949 Kodeksu cywilnego), może skutkować nieważnością testamentu.Więcej o formach testamentu znajduje się tu.
Błąd, groźba lub przymus: Testament może być podważony, jeśli został sporządzony pod wpływem błędu, groźby lub przymusu. Przykładem może być sytuacja, w której spadkodawca zostaje zmuszony do sporządzenia testamentu, np. przez bliską osobę, co może być podstawą do uznania testamentu za nieważny (art. 945 § 1 pkt 2 i 3 Kodeksu cywilnego).
Niewłaściwe wpływy na spadkodawcę: Testament może być również podważony, jeśli udowodni się, że został sporządzony pod wpływem błędu co do treści testamentu lub że osoba trzecia wywarła niewłaściwy wpływ na wolę spadkodawcy (art. 945 § 1 pkt 1 Kodeksu cywilnego).

Typowe sytuacje społeczne prowadzące do podważenia testamentu

W praktyce często spotykam się z różnymi sytuacjami, które skłaniają spadkobierców do kwestionowania ważności testamentu. Oto kilka typowych przypadków:

Testament sporządzony w podeszłym wieku: Spadkodawcy w podeszłym wieku często są bardziej podatni na wpływy ze strony innych osób. Rodzina może podejrzewać, że testament sporządzony na korzyść jednej osoby, szczególnie jeśli jest to osoba z zewnątrz (np. opiekun), mógł powstać pod wpływem nacisku lub manipulacji.
Niespójności w treści testamentu: Często zdarza się, że treść testamentu budzi wątpliwości, np. gdy zapisane są sprzeczne dyspozycje lub gdy testament różni się znacznie od wcześniejszych decyzji spadkodawcy. W takich przypadkach można podejrzewać, że spadkodawca mógł działać pod wpływem błędu lub że dokument został sfałszowany.
Nagłe zmiany testamentu: Sytuacja, w której spadkodawca nagle zmienia swój testament, szczególnie krótko przed śmiercią, na korzyść jednej osoby, może budzić podejrzenia. Rodzina może wówczas podważać testament, sugerując, że zmiana była wynikiem nacisku lub wprowadzenia spadkodawcy w błąd.
Brak wiedzy o testamencie: W niektórych przypadkach bliscy spadkodawcy dowiadują się o istnieniu testamentu dopiero po jego śmierci, co może budzić wątpliwości co do jego autentyczności. Może to być podstawą do wszczęcia postępowania w celu zbadania okoliczności jego sporządzenia.
Stan zdrowia testatora: dokument sporządzony w okresie, gdy testator był chory, po operacji, pod wpływem leków, w stanie ograniczonej/wyłączonej świadomości. Wówczas rodzi się pytanie o zdolność do testowania (animus testandi).

Jak badanie pisma ręcznego może pomóc w podważeniu testamentu?

Współczesna grafologia to zaawansowane interdyscyplinarne badania, które pozwalają na znacznie więcej niż ustalenie autentyczności testamentu. Oto co można ustalić badając pismo ręczne z testamentu:

Autentyczność testamentu: czy widoczne na testamencie pismo ręczne faktycznie pochodzi od testatora. Podstawowe badania kryminalistyczne, do których niezbędny jest materiał porównawczy, czyli inne dokumenty sporządzone przez daną osobę. Ważne, aby takie badania wykonał ekspert grafolog o pełnej specjalizacji, która obejmuje również badanie pisma patologicznego, co jest szczególnie ważne przy badaniu pisma osób starszych.
Jednorodność testamentu: czy całość tekstu napisana jest przez jedną osobę – testatora. Testament nie może zawierać żadnej ingerencji w dokument, aby był ważny. Więcej o tym jest tu.
Własnoręczność: mylnie uznawane za synonim autentyczności, choć oznacza więcej – czy osoba pisząca nakreśliła pismo samodzielnie. To szczególne przypadki sporządzania dokumentów ręką wodzoną. Złożone badania, które pozwalają ustalić samodzielność/swobodę kreślenia pisma.

Stan psychofizyczny w chwili sporządzania testamentu: najbardziej złożone i zaawansowane badania pisma ręcznego ze specjalizacji grafologii klinicznej i badania pisma ręcznego patologicznego. W ich wyniku ustala się, czy w piśmie wędzonym na testamencie widoczne są cechy patologiczne pisma, które związane są z ograniczoną świadomością/swobodą jak również brakiem świadomości/swobody. Badania wykonywane wyłącznie przez ekspertów ze specjalizacją grafologii klinicznej, badania pisma patologicznego. Wyjątkowo często wykonywane badania pisma z okresu pandemii Covid-19.