Jednym z najcześciej zadawanych nam pytań jest to czy grafolog może badać pismo ręczne z kopii. Wielokrotnie słyszymy i czytamy, że mają Państwo dokument, ale niestety tylko w postaci kserokopii bądź skanu, a także że nie ma możliwości uzyskać innej formy tego dokumentu. Choć słyszmy zatroskanie i obawy, to używane w tym pytaniu słowo „niestety” w obecnych czasach i rozwoju pismoznawstwa nie jest już potrzebne. Dlatego uspokajamy: tak, grafolog może badać pismo ręczne z  kopii! Tak, wnioski z takich badań mogą być kategoryczne! 

W artykule tym przedstawię główne powody, dla których w dalszym ciągu funkcjonuje przekonanie o braku możliwości takich, przedstawię kulisy kierowanych do nas dokumentów do analiz od organów procesowych, a także wynikające z nauki i praktyki argumenty udowadniające, że można badać pismo ręczne z dokumentów w kopii, a wnioski z tych badań mogą być kategoryczne.

Zapraszam do krótkiej lektury i witam w erze współczesnego pismoznawstwa.  

Dlaczego ciągle wmawia się, że do badań pisma ręcznego potrzebne są wyłącznie oryginały? 

Stanowisko o niezbędności oryginałów dokumentów do badań pisma, wyrażone czy to w formie deklaracji biegłego czy w formie publikacji specjalisty pismoznawcy, wynika wyłącznie z ograniczeń merytoryczno – technicznych. Świadczy o braku podnoszenia kwalifikacji i zatrzymaniu się na możliwościach pismoznawstwa sprzed dekad. Choćby najbardziej stanowcze utwierdzanie społeczeństwa o wyłącznej potrzebie dokumentów w oryginale bądź (lżejsza forma ograniczeń) o możliwościach wnioskowania wyłącznie w stopniu prawdopodobieństwa, jest działaniem na jego szkodę, wprowadzaniem w błąd oraz krótko mówiąc – uwstecznianiem nas, jako rozwiniętego gospodarczo i otwartego na świat kraju. 

Współczesna grafologia to nie tylko umiejetność wykonywania pomiarów grafometrycznych (dla takich cech jak np. nachylenia, wielkości, szerokości, itp.), ale zaawansowana wiedza o procesie powstawania pisma ręcznego, co stanowi kompletnie inne rozumienie wytworu tego procesu, czyli próbki pisma ręcznego. Dodając do powyższego aktualnie dostępne rozwiązania technologiczne uzyskujemy pozycję, w której forma dokumentu, jaką jest kopia, nie jest ograniczeniem badawczym lecz jedynie wymagającą większej wiedzy, bardziej zaawansowaną pracą. 

Należy mieć na względzie, że badanie pisma ręcznego jest jedną z dziedzin kryminalistyki działającej w służbie prawa, a to jest przecież reaktywne. Reaktywność prawa polega na tym, że odpowiada na zaistniałe już potrzeby i sytuacje. Sposób tworzenia i obrotu dokumentami zmienił się w taki sposób, że nikogo nie dziwi istnienie kserokopii. Zatem oczywistym było, że funkcjonujące wokół dokumentu dziedziny będą musiały zareagować podążając w wyznaczonym kierunku i do ustalonego poziomu. Odpowiedzią na obrót dokumentami w formie kopii nie jest wmawianie braku możliwości badania pisma z kopii lecz konieczność nauczenia się, jak to robić. 

Praktyka od kulis: badania z oryginału czy kopii? 

Stale toczy się dyskusja o możliwości badania pisma ręcznego z kopii, a w jej ramach tworzone są publikacje od dekad powielające te same argumenty przeciw takiej możliwości. Jednocześnie codzienna, aktualna praktyka jest taka, że organy prowadzące postępowania wielokrotnie w ogóle nie dysponują oryginałami dokumentów, a mimo to muszą zbadać dokument, np. w celu ustalenia autentyczności podpisu. Inną kwestią jest fakt, że coraz częściej z ostrożności o zachowanie oryginału w bezpieczeństwie, nie udostępniają go do badań pisma. Wykonywana jest kopia, którą przesyła się biegłemu do badań, a oryginał jest ewentualnie okazywany do oględzin w siedzibie organu procesowego. W związku z powyższym sytuacja konieczności badania mimo utrudnień w postaci dokumentu w kopii, jak również ostrożność o to, by nie utracić dokumentu, w praktyce determinuje to, że codzienną praktyką są badania pisma ręcznego z kopii.  

Konkrety: dlaczego można badać pismo ręczne z kopii? 

Stanowisko o wyłączności oryginałów do badań pisma argumentowane jest niestety przestarzałymi informacjami oraz wykonywaniem niepełnych badań. Z mojej praktyki sprawdzania poprawności merytorycznej wydawanych przez biegłych opinii, wynika, że zdecydowana ich większość nie spełnia warunku badań pisma dla wszystkich zjawisk graficznych pisma ręcznego (Wykaz cech graficznych pisma ręcznego). Oprócz tego badania te nie uwzględniają zasadniczego etapu, którym jest waloryzacja cech zbieżnych i rozbieżnych. W zakresie badania wszystkich cech graficznych należy zauważyć, że przytoczony wyżej Wykaz cech graficznych pisma ręcznego obejmuje kilkadziesiąt cech, które po uszczegółowieniu dają blisko 100 konkretnych zjawisk graficznych. Przy tym stanowisko, jakoby badania pisma ręcznego z kopii nie były możliwe (lub nie pozwalają na wnioski kategoryczne) opiera się na rzekomy braku możliwości sprawdzenia … jednej – dosłownie – jednej cechy. Mowa o nacisku, który sprawdzany przestarzałą metodą określany był poprzez dotyk kartki i ustalenie siły wyżłobienia koryta środkiem pisarskim na papierze. Dokument w kopii nie oddaje wyżłobienia śladu graficznego, ale współczesne metody analizy nacisku są zdecydowanie bardziej zaawansowane, nie polegają na dotykaniu kartki i subiektywnej ocenie. Rozwój nauki badań pisma ręcznego pozwolił ustalić, że nacisk to zjawisko graficzne, które można scharakteryzować szerzej aniżeli tylko w kategorii jego siły. W związku z powyższym w podstawowym dla pismoznawców zbiorze cech graficznych pisma ręcznego, tj. Wykazie graficznych cech pisma ręcznego w punkcie dotyczącym nacisku znalazły się takie szczegółowe czynniki jak: 

1. kierunek (zwrot) nacisku: wstępujący, zstępujący, w lewo, w prawo;
2. siła nacisku: mała, średnia, duża;
3. równomierność nacisku: stały, zmienny, rytmiczny, nierytmiczny;
4. miejsce wzmożenia nacisku: na górze, na dole, z lewej strony, z prawej strony znaku.   

Oprócz tego należy zrozumieć specyfikę cechy, jaką jest nacisk. Jest on tylko jedną z licznych cech graficznych pisma, a z uwagi na to, że jest cechą fluktuacyjną (oddającą stale zmienne okoliczności) NIE jest cechą identyfikacyjną grafizmu. Cechy identyfikacyjne dla każdego z rękopisów dotyczą zespołu innych niż nacisk zjawisk graficznych. W związku z powyższym badania kryminalistyczne pisma, nie opierają się na zbieżności/rozbieżności nacisku, a z pewnością nie na jego sile, która wprost zależy od czynników psycho – fizycznych, lecz na zespole innych ściśle charakterystycznych dla grafizmu zjawisk. Z punktu widzenia rozumienia specyfiki cechy jaką jest „nacisk” (siła nacisku), przy badaniach identyfikacyjnych zjawisko to mogłoby być w ogóle pominięte bez uszczerbku dla poprawności wnioskowania. 

Jak wynika z powyższego siła nacisku jest tylko częścią elementów charakterystyki danego zjawiska graficznego. Istotnym dla zagadnienia jest fakt, że pozostałe elementy są mierzalne (możliwe do zauważenia, fizycznego wskazania), a nie subiektywnie oceniane jak w przypadku siły nacisku. Wskazanie wyników dla wszystkich obszarów charakterystyki nacisku (punkty A-D wymienione powyżej) możliwe jest poprzez wykorzystanie podstawowych narzędzi: mikroskopu (lup), oprogramowania komputerowego, odpowiedniego oświetlenia, a także dzięki prawidłowemu rozpoznaniu zjawisk graficznych. Cechy takie jak: kierunek, siła, równomierność, miejsce wzmożenia nacisku, przy zachowaniu kryteriów wiedzy eksperckiej i wykorzystania odpowiednich narzędzi, widoczne są zarówno w oryginale dokumentu i jak i jego kopii/skanie. Nic nie stoi bowiem na przeszkodzie, aby wyodrębnić miejsca, w których nacisk przybiera/traci na sile, w których występują smugi pasty kryjącej (linie włosowate), w których w żłobieniach środka pisarskiego głęboko/płytko rozlewa się tusz wskazując tym samym na siłę nacisku. Twierdzenia o braku możliwości wskazania powyższych elementów zjawiska graficznego, przy obecnym stanie rozwoju dziedziny kryminalistyki, wynika tylko z braków warsztatowych i merytorycznych. 

Podsumowanie 

Prawidłowo wykonane badania pisma ręcznego, przy zachowaniu kryteriów stale podnoszonej wiedzy eksperckiej i wykorzystania odpowiednich narzędzi, umożliwia pomiar wszystkich cech grafizmu i wieloaspektową analizę ich wyników, zarówno dla dokumentów w oryginale jak i kopii. Wnioski dotyczące badań identyfikacyjnych bądź eliminacyjnych w zasadniczej mierze zbudowane są na występowaniu w piśmie cech identyfikacyjnych grafizmu stanowiące zespoły zjawisk, w których ewentualnie marginalną rolę odgrywa, związana z wątpliwościami o możliwości badań pisma z kopii,  siła nacisku. Oryginały dokumentów są niezbędne do ustalenia ingerencji fałszerskiej polegającej na fotomontażu dokumentu z grafizmem autentycznym pochodzącym z innego dokumentu. W innych przypadkach badanie z kopii daje pełne możliwości ustalenia cech identyfikacyjnych grafizmu, które są podstawą do oceny autentyczności pisma. Wnioski z takich badań mogą być w stopniu kategorycznym.

W naszej ofercie od początku istnienia Kancelarii jest badanie pisma ręcznego z kopii. 

Więcej szczegółów na temat badania pisma ręcznego z dokumentów w kopii znajduje się w pliku do pobrania:
Opinia prawno kryminalistyczną „Badanie pisma z kopii” – kliknij, aby podbrać PDF

Karolina Gorzkowska – prawnik, ekspert badania pisma ręcznego